Historia stowarzyszenia

Tło historyczne

Stowarzyszenie Bursztynników kontynuuje tradycję zrzeszania się ludzi tego zawodu, istniejącą w Gdańsku od ponad połowy tysiąclecia. Podstawowe cele dawnych organizacji cechowych i naszej dzisiejszej organizacji są bardzo podobne – ochrona interesów członków i systematyczne kształcenie adeptów oraz doskonalenie zawodowe mistrzów.

Pierwszy statut cechu bursztynników został przez władze Gdańska zarejestrowany w roku 1477 pod nazwą Der Borstryndirgher Ordinacia. Stało się to możliwe dzięki wolności zrzeszania się uzyskanej po inkorporacji miasta do Korony Polskiej. Wcześniej, w XIV wieku, pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego, bursztynnicy występowali jako jeden z 31 zarejestrowanych w Gdańsku zawodów, lecz bez prawa samodzielnej działalności gospodarczej (tylko jako serwitorzy Zakonu) i zrzeszania się.

Gdański cech bursztynników szybko rozrastał się dzięki wyjątkowej roli handlu gdańskiego w Rzeczypospolitej i na początku XVI wieku liczył 46 warsztatów, zatrudniających ponad 300 osób (mistrzów, czeladników i terminatorów). Był to w owym czasie drugi co do liczebności zawód w mieście Gdańsku. Później, na żądanie samych rzemieślników, liczbę warsztatów ograniczono uchwałą Rady Miasta do 40, a zatrudnienie w każdym warsztacie do 6 osób.

Rygorystycznie przestrzegano nie tylko ograniczenia liczby warsztatów, lecz także zasad uzyskiwania kwalifikacji zawodowych, jakości wyrobów, praw autorskich i postawy moralnej członków. Cech ostro zwalczał nielegalną konkurencję ze strony tak zwanych „partaczy”, to jest tej części wytwórców, która nie chciała się poddać rygorom cechowym.

Po rozbiorach Polski i okresie wojen napoleońskich na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpił w Gdańsku ogólny upadek gospodarczy i stopniowy zanik wytwórczości bursztynowej jak też związany z tym rozpad cechu. Od połowy XIX wieku istniał już tylko zawód „tokarzy bursztynu”, wytwarzających typowe naszyjniki z kulistych paciorków. Tokarze ci włączeni byli do cechu stolarzy.

Przerwa w istnieniu własnej organizacji bursztynników trwała około 150 lat. Przez stulecie od połowy XIX wieku do końca II wojny światowej przyczyną był upadek rzemiosła i powstawanie w jego miejsce manufaktur i zakładów przemysłowych, w których obróbka bursztynu była tylko jednym z wielu działów produkcyjnych. W okresie międzywojennym, a szczególnie po dojściu do władzy Hitlera, rząd niemiecki dążył do zmonopolizowania wytwórczości w przedsiębiorstwie państwowym pod nazwą Staatliche Bernstein Manufaktur w Königsbergu, w którym możliwości działania korporacji zawodowej były wykluczone. Na terenie Gdańska SBM zatrudniała 360 osób. Podczas wojny wszystkie gdańskie warsztaty bursztynowe uległy zniszczeniu. Wykwalifikowani bursztynnicy zginęli w czasie działań wojennych lub zostali wysiedleni do Niemiec. Pozostały jedynie 2 osoby narodowości polskiej z kwalifikacjami czeladniczymi. Wytwórczość i kadry zawodowe trzeba było organizować od zera. W latach czterdziestych zaczęły bardzo szybko powstawać nowe pracownie bursztynowe, a dzięki naturalnej podatności bursztynu na obróbkę ponad 100 osób zdołało opanować umiejętność wykonywania przedwojennych wzorów standardowych. Doktryna ustrojowa państwa „realnego socjalizmu” zahamowała jednak radykalnie ten żywiołowy rozwój wytwórczości.

Całe dziesięciolecia trwał powolny powrót do wolności gospodarczej i normalnego rynku. Dopiero po zmianie ustroju gospodarczego polskie bursztynnictwo uzyskało warunki swobodnego rozwoju. W ostatnim dziesięcioleciu XX wieku w naszej dziedzinie gospodarki znalazło zatrudnienie ponad 10.000 osób. Najaktywniejsze z nich postanowiły stworzyć organizację zawodową opartą na dawnych tradycjach, lecz wzbogaconą o nowe formy i sposoby działania.


Powstanie Stowarzyszenia

Międzynarodowe Targi Bursztynu i Sztuki Jubilerskiej „Amberif” stały się forum spotkania najważniejszych firm wytwórczych i handlowych, a towarzyszące im seminaria stworzyły okazję do współpracy z nauką o bursztynie. Konkursy wzornictwa zgromadziły artystów-projektantów, a aukcje inkluzji kolekcjonerów. Korzystając z dogodnej możliwości nawiązania kontaktów Rada Konsultantów „Amberifu” w składzie: Tadeusz Befinger, Wiesław Gierłowski, Giedymin Jabłoński, Stanisław K. Jacobson, Norbert Nagel przy udziale Komisarza Targów „Amberif” Ewy Rachoń i właściciela firmy „Venus” Jacka Leśniaka oraz poparciu Prezesa MTG SA Jerzego Pasińskiego postanowiła w dniu 7 stycznia 1996 r. zawiązać komitet założycielski organizacji zawodowej bursztynników.

Opracowanie projektu statutu powierzono Wiesławowi Gierłowskiemu. Po kilkakrotnym przedyskutowaniu statutowych celów i środków działania zwołano na dzień 27 lutego 1996 r. zebranie założycielskie Stowarzyszenia Bursztynników. Wzięło w nim udział 27 osób reprezentujących różne specjalności: właściciele firm wytwórczych i handlowych, artyści-plastycy, naukowcy (geolodzy, biolodzy, historycy sztuki, archeolodzy, technicy, konserwatorzy zabytków). Statut został uchwalony i przekazany do zaopiniowania przez Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku. Po uzyskaniu pozytywnej opinii został złożony do rejestracji w Sądzie Wojewódzkim w Gdańsku.

Na podstawie złożonych dokumentów Stowarzyszenie Bursztynników w Polsce zostało wpisane do rejestru stowarzyszeń pod numerem 196/96 w dniu 29 kwietnia 1996 r. Od tej daty uzyskało osobowość prawną. Pierwsze walne zebranie wyborcze zostało zgodnie ze statutem zwołane na dzień 10 czerwca 1996 r.


Do Zarządu Głównego wybrano następujące osoby:
Prezes Zarządu - mgr Wiesław Gierłowski - Gdańsk
Vice Prezes - prof. Barbara Kosmowska-Ceranowicz - Warszawa
Vice Prezes - Lucjan Myrta - Sopot
Vice Prezes - Wojciech Kalandyk - Gdańsk
Sekretarz - Ewa Rachoń - Gdańsk
Z-ca Sekretarza - Norbert Nagel - Gdynia
Skarbnik - Jacek Leśniak - Zdunowice
Z-ca Skabnika - Marek Felski - Gdańsk
Członkowie Zarządu:Giedymin Jabłoński - Gdańsk
mgr inż. Tadeusz Befinger - Gdańsk

Pierwsze walne zebranie uchwaliło też program działania stowarzyszenia, którego wytyczne pozostają ważne do dziś.